ที่มา: ภาพประกอบข่าว งานประชาสัมพันธ์กองกลาง สำนักงานมหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

และคณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

            โครงการนี้เป็นความร่วมมือของคณะนายสัตวแพทย์จาก 3 สถาบัน ได้แก่ คณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตกำแพงแสน คณะสัตวแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่  และ ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย (สถาบันคชบาลแห่งชาติ ในพระอุปถัมภ์ฯ) ร่วมกับมูลนิธิกองทุนรักษ์ช้าง

    นายสัตวแพทย์ที่เข้าร่วมโครงการ ส่วนใหญ่เคยร่วมกิจกรรมออกหน่วยตรวจสุขภาพช้างกับทางมูลนิธิกองทุนรักษ์ช้าง จากการทำงานร่วมกัน ทำให้ทราบปัญหาความเสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ของช้างไทย จึงเกิดความคิดที่จะทำงานวิจัยเพื่อการอนุรักษ์ช้างไทยอย่างยั่งยืน โดยมีอาจารย์นายสัตวแพทย์ ดร. นิกร ทองทิพย์ เป็นหัวหน้าโครงการ 

โครงการระยะที่ 1: พัฒนาน้ำเชื้อแช่แข็ง
โครงการนี้ประสบความสำเร็จในระยะที่ 1 คือ การพัฒนาน้ำเชื้อแช่แข็ง ซึ่งถือเป็นแห่งแรกของโลก จึงวางแผนในการพัฒนาเทคนิคการผสมเทียมด้วยน้ำเชื้อแช่แข็ง ซึ่งยังไม่มีประเทศใดในโลกทำได้สำเร็จ

จากการทดลองสู่ความสำเร็จ "การผสมเทียมด้วยน้ำเชื้อแช่แข็ง"

ปัญหาและอุปสรรคที่พบของการผสมเทียมด้วยน้ำเชื้อช้างแช่แข็ง คือ ความคลาดเคลื่อนของการคำนวนระยะตกไข่ในช้างเพศเมีย และคุณภาพของน้ำเชื้อแช่แข็งที่ลดลงจากปกติประมาณร้อยละ 20-30 (ซึ่งถือเป็นปกติของน้ำเชื้อแช่แข็งในสัตว์ทุกชนิด) คณะผู้วิจัยจึงได้วางแผนทดลองผสมเทียมช้างด้วยน้ำเชื้อสดก่อน เพื่อทดสอบดูว่าเทคนิคการผสมเทียมที่ทำอยู่ถูกต้องหรือไม่ อีกทั้งยังเป็นการพัฒนาเทคนิค และเครื่องมืออุปกรณ์ในการผสมเทียมที่ทำใช้เองให้ดีขึ้น

ราวต้นปี 2545 คณะนักวิจัยได้เริ่มทดลองผสมเทียมช้างด้วยน้ำเชื้อแช่เย็น จนกระทั่งในปี 2548 จึงได้รับข่าวดีจากแม่ช้าง ชื่อพังขอด อายุ 28 ปี ซึ่งเป็นช้างของศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย (สถาบันคชบาลแห่งชาติ ในพระอุปถัมภ์ฯ) ซึ่งตั้งท้องหลังจากการผสมเทียมด้วยน้ำเชื้อแช่เย็นของพ่อพันธุ์ ชื่อพลายจาปาตี อายุ 14 ปี เมื่อวันที่ 8-10 มิถุนายน 2548 ในที่สุดช้างพังขอดก็ตกลูกช้าง ในวันที่ 7 มีนาคม 2550 เป็นลูกช้างเพศผู้ สุขภาพสมบูรณ์ทุกประการ ต่อมาในปี 2552 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานชื่อแก่ลูกช้างพลายเชือกนั้น ว่า "พลายปฐมสมภพ" หมายความว่า "ช้างพลายเชือกแรกที่เกิดจากการผสมเทียมน้ำเชื้อ" เพื่อเป็นขวัญและกำลังใจให้แก่คณะนักวิจัย และผู้ที่เกี่ยวข้องในการดำเนินงานครั้งนี้

หลังจากประสบความสำเร็จในการผสมเทียมช้างด้วยน้ำเชื้อแช่เย็นไม่นาน คณะนักวิจัยได้ทำการผสมเทียมช้างด้วยน้ำเชื้อแช่แข็งให้กับแม่ช้าง ชื่อพังสาว อายุ 26 ปี ของปางช้างแม่สา อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ โดยใช้น้ำเชื้อแช่แข็งของช้างพ่อพันธุ์ ชื่อสีดอตาแดง อายุ 31 ปี ของศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย (สถาบันคชบาลแห่งชาติ ในพระอุปถัมภ์ฯ) ในวันที่ 27-29 พฤศจิกายน 2550 ต่อมาคณะนักวิจัยได้ทำการตรวจระดับฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน (progesterone) เพื่อวินิจฉัยการตั้งท้องพบว่า ระดับฮอร์โมนมีค่าสูงอย่างต่อเนื่อง บ่งชี้ว่าแม่ช้างน่าจะกำลังตั้งท้อง ในเดือนมีนาคม 2551 จึงตรวจยืนยันการตั้งท้องด้วยเครื่องอัลตราซาวน์ ทำให้มั่นใจได้ว่าการผสมเทียมช้างโดยใช้น้ำเชื้อช้างแช่แข็งได้ประสบความสำเร็จแล้ว     

อย่างไรก็ตาม ในวันที่ 12 พฤษภาคม 2552 ทราบว่าช้างพังสาวแท้งลูกโดยไม่ทราบสาเหตุก่อนถึงกำหนดคลอดเพียงไม่นาน ยังความเสียใจให้แก่คณะนักวิจัย และผู้ที่เกี่ยวข้องเป็นอย่างมาก อแม้กระนั้น คณะนักวิจัยก็ไม่ย่อท้อ เดินหน้าพัฒนาเทคนิคและวิธีการต่าง ๆ ในการผสมเทียมด้วยน้ำเชื้อช้างแช่แข็งให้ดียิ่งขึ้นต่อไป